Lilia voltooit replica van De Tien Geboden

HATTEM- Maanden heeft ze er aan besteed, ze deed diepgravend onderzoek en er gingen heel wat slapeloze nachten aan vooraf. Nu is het gereed: de replica die kunstschilder Lilia Gabo maakte van het fresco van De Tien Geboden dat sinds de jaren zeventig verborgen is achter het kerkorgel in de Sint Andreaskerk. 

Het werk, dat vervaardigd is op verzoek van kunstbedrijf Margin (Art & Media), maakt onderdeel uit van de Hanze Expositie Serie – Nr. II Hattem. Op donderdag 1 juli wordt de replica onthuld tijdens de opening van deze expositie in de St. Andreaskerk.

De expositie maakt onderdeel uit van een serie exposities langs de Hanzeroute. Gestart in de grootste Hanzestad Londen, waar in mei 2020 een tentoonstelling plaatsvond in de Guildhall, vindt nu deze tweede expositie plaats in de kleinste Hanzestad; Hattem. De serie vervolgt verder door Nederland en Duitsland. “Overal zoeken we naar verborgen schatten en kunstenaars die een verbinding hebben met die Hanzestad”, vertelt Nora Kastein, creative director bij Margin (Art & Media). “Hier in Hattem zagen we een schildering achter het orgel uitsteken. De suppoost van de kerk gaf ons informatie en we besloten om er een commissie voor een replica van te maken om te zien hoe het eruit zou hebben gezien. Een andere commissie voor een vrije en kritische interpretatie voor een jonger publiek ging naar street artist Martin Jan de Groot.”

Voor de replica van het fresco kwamen ze uiteindelijk uit bij de Hattemse kunstschilder Lilia Gabo, bekend van het atelier op de stadsmuur aan de Adelaarshoek. “Toen we haar hiervoor benaderden, keek ze ons aan of we gek waren!”, lacht Hugh Neil, Group director bij Margin (Art & Media). Lilia stond er wel direct voor open. “Ik ben architect en kunstschilder, en ik kan en maak van alles. Dus waarom niet dit?” 

Onderzoek 

Lilia ging op onderzoek uit. Beetje bij beetje reconstrueerde ze het ontwerp, mede aan de hand van een foto uit de jaren twintig van de vorige eeuw. De tekst bleek het moeilijkste deel om te reconstrueren. Op een gegeven moment was Lilia klaar om de handdoek in de ring te gooien. “Maar iets in mij dwong me om door te gaan”, zegt ze zelf daarover. “Ik ben de archieven ingedoken en heb nog contact gehad met de orgelbouwer die vijftig jaar geleden het orgel had geplaatst. Veel mooie gesprekken heb ik gehad, maar het bracht me niet verder. Tot, en ik noem het echt een wonder, stadsgids Gerard Libert contact met mij opnam.” Wat bleek; hij beschikte over een boek van Generaal Hoefer; de bekende militair (1850-193) die onder andere veel heeft betekend voor het onderzoeken en vastleggen van de Hattemse geschiedenis. “In het boek kwam ook het fresco aan bod en stond de tekst geschreven zoals die in het fresco was geschilderd. Dit is de enige bron die ik heb kunnen vinden waarin duidelijk de tekst naar voren komt”, vertelt Lilia. 

Het fresco; via https://margin-am.nl/h2 

Datering 

De vraag hoe oud het fresco is, blijkt overigens niet eenvoudig te beantwoorden. Nora heeft publicaties gevonden waarin wordt gesproken over de periode voor 1400. Lilia is op basis van gevonden materiaal een andere mening toegedaan. “Onderaan het fresco stond een jaartal in Romeinse cijfers. Generaal Hoefer heeft dit ook beschreven, maar heeft volgens mij een schrijffout gemaakt. Zo schrijft hij bijvoorbeeld een omgekeerde letter ‘C’, maar dit is geen Romeins cijfer. Ik heb de foto, uiteindelijk het meest betrouwbaar, nog eens goed bekeken, en ook met het vergrootglas vergrotingen van de foto onderzocht, en ik meen dat er staat: MDCXXXI oftewel 1631.” 

Juiste schrift 

Maar daarmee was haar onderzoek nog niet afgerond; de zoektocht ging verder naar het juiste schrift. Met de oude foto als leidraad ging Lilia op zoek en kwam uiteindelijk uit bij het Leids Bijbelschrift. De woorden waren bekend, de stijl nu ook; Lilia kon verder aan de slag. Drie maanden lang heeft ze dag en nacht aan de replica gewerkt. “Ik kon er niet van slapen, was er steeds mee bezig om te kijken of alles wel klopte. Mijn zoon, die in Sint Petersburg woont, vond dat ik beter naar een psychiater kon gaan. Maar ik ben nu eenmaal zo.” Leuk detail: “Bij het bestuderen van het werk ontdekte ik dat er waarschijnlijk meerdere mensen aan hebben gewerkt. Het deel links lijkt door één persoon gemaakt, het deel rechts door één of wellicht zelfs twee anderen.” 

Wereldklasse 

En nu is het doek af. “Ik heb al het onderzoek gedaan dat ik kon, heb gevonden wat ik kon vinden. Op basis van mijn onderzoek ben ik tot dit resultaat gekomen. Mochten er straks mensen naar voren stappen die op basis van echte kennis en onderzoeken zeggen dat het anders moet: ik sta overal voor open!” Hugh en Nora zijn laaiend enthousiast over het eindresultaat. Nora is met name geraakt door de helderheid van het werk. “Ik vind ook mooi hoe haar achtergrond in de architectuur is terug te zien in het werk.” Hugh stelt dat het werk van wereldklasse is. “Om dit zo te kunnen maken, moet je over veel meer dan artistieke vaardigheden beschikken. Er komt zoveel meer bij kijken”, vindt hij. “Op een gegeven moment was ik best bezorgd; hadden we niet te veel van haar gevraagd? Ik vind het fantastisch dat ze het tóch heeft gedaan en wij gaan ons er voor inzetten dat het nooit meer wordt verborgen!” 

Opening expositie 

Op donderdag 1 juli vindt vanaf 15.00 uur de opening plaats van de Hanze Expositie - Nr. II Hattem in de St. Andreaskerk. Gelders commissaris van de koning John Berends onthult dan het fresco samen met burgemeester Marleen Sanderse. Een muzikale bijdrage wordt deze middag verzorgd door Herman Weelink. 

Naast de replica van De Tien Geboden is er ook een meer hedendaagse interpretatie van de Tien Geboden te zien gemaakt door graffitikunstenaar Martin Jan de Groot. Verder zijn werken te zien van, opnieuw, Lilia, en Willeke Klaassen, Tali Farchi, Inge in ’t Hout en Gerben Dirven. Allen zijn op hun eigen manier verbonden aan Hattem. “Voor een kleine stad als Hattem, hebben jullie echt fantastische kunstenaars! Hattem kan trots zijn”, aldus Hugh. Voor meer informatie kunt u terecht op: https://margin-am.nl/h2.